قدس؛ چرا اسلام آباد باید به شیوه التماس به واشنگتن که رویکرد بی توجهی و حتی بعضا متخاصمانه در قبالش دارد ادامه دهد، به ویژه زمانی که قطب جهانی دیگری وجود دارد که از نظر سیاسی و اقتصادی جذاب تر و برای اسلام آباد پذیراتر به نظر می‌رسد؟ آیا پاکستان به طور جدی به بریکس ملحق می‌شود؟ آیا در پاسخ به علاقه فزاینده واشنگتن به نزدیک شدن به هند از مسیر کنونی خود در محور آمریکا خارج می شود و اولویت‌های سیاست خارجی خود را دوباره ارزیابی می کند - یا تاکتیکی در بازی وجود دارد که آمریکایی‌ها را وادار کند توجه را به سمت اسلام آباد برگردانند؟

کارشناسان و محققان بر این باورند که پاکستان در حال حاضر در شرایطی نیست که بتواند تحول عمده‌ای در سیاست خارجی خود صورت دهد، به‌ویژه زمانی که خود را به شدت نیازمند حمایت مالی شرکای سنتی خود می‌بیند اما پیوستن به بریکس می‌تواند به منزله لحظه حیاتی برای قدرت هسته‌ای آسیا باشد که از نظر اقتصادی هم ضعیف شده است.

به هر حال، به نظر می رسد که ایالات متحده مدتی است که از رابطه با پاکستان خارج شده است برای مثال، از زمان خروج آمریکا از افغانستان پس از توافق با طالبان در دوحه، دیگر به کمک پاکستان نیازی نمی‌بیند. در حقیقت، تغییر موضع ایالات متحده در قبال پاکستان، این کشور را در شرایطی رها کرده است که حتی طالبان افغانستان نیز دیگر برای سیاست‌های اسلام آباد که به طالبان اجازه داد تا کنترل کابل را در اختیار بگیرد اهمیتی نمی‌دهد.

این در حالی است که واشنگتن دو بار برای مقابله با نفوذ فزاینده چین در منطقه، در سال‌های اخیر، به سرعت به دنبال مشارکت استراتژیک نزدیک‌تر با هند، به ویژه در مسائل دفاعی و امنیتی بوده است. اسلام آباد اما رویکرد آمریکا در قبال هند را به ویژه با توجه به تلاش‌های هند برای تقویت موقعیت خود در افغانستان و آرزوی آن برای تسلط در جنوب آسیا و فراتر از آن برنتابیده است.

 دکتر سید حسین شهید سهروردی، رئیس دپارتمان روابط بین‌الملل دانشگاه پیشاور، در این باره می‌گوید که مشکلات مالی پاکستان، درگیری‌های داخلی، نابردباری مذهبی فزاینده و بی‌ثباتی سیاسی، این کشور را تا حدی تحت فشار قرار داده است به طوری که یافتن زمینه محکم برای هدایت سیاست خارجی در چشم انداز ژئوپلیتیک کنونی  برای پاکستان دشوار است.

وی خاطرنشان کرد: «ممکن است در طول مسیر، چند مکث و اصلاحاتی در راستای فراز و نشیب های روزانه وجود داشته باشد، اما واقعاً نمی‌توان آنها را یک تغییر سیاست در طرح کلان نامید.

 سهروردی خاطرنشان می‌کند که وقتی نوبت به مشکلات مالی و اقتصادی پاکستان می‌رسد، ایالات متحده کارت‌هایی را در موسسات پولی جهانی نگه می‌دارد که راه‌های حیاتی برای اسلام‌آباد هستند. در حال حاضر، پاکستان در این لحظه حساس که کفگیر اقتصاد پاکستان به ته دیگ خورده، در تنگنا قرار دارد و جایی برای  مانور ندارد و تغییر رویه زمانی که این کشور در تنگنا قرار دارد، و هنوز امید برای کمک متحدان سنتی وجود دارد، دستور العملی فاجعه بار برای این کشور خواهد بود باید گفت که پاکستان پایی برای ایستادن در کنار بازیکنان کلیدی بریکس ندارد.

سفر عمران خان به مسکو نقطه عطفی در مسیر پیوستن به بریکس

 پاکستان با استفاده از سفر غیرمنتظره عمران خان، نخست وزیر سابق و زندانی فعلی به مسکو در سال ۲۰۲۲، اقدامات متعددی را انجام داده است که با ابعاد سیاست خارجی شناخته شده این کشور آسیای جنوبی که دارای کمبود نقدینگی است، سازگاری ندارد. خان به تنهایی ابتکار عمل برای سفر به روسیه را در یک مقطع حساس به دست نیاورد. اگر ارتش این کشور برای این اولین ابتکار دیپلماتیک چراغ سبز نشان نمی داد، او این سفر را که خشم ایالات متحده و متحدانش را برانگیخت و به نظر خان، دولت او را سرنگون کرد، انجام نمی داد.

با این حال، به دنبال ابتکار خان، پاکستان چندین گام جسورانه برداشته است که نشان می‌دهد اسلام آباد به تدریج خود را با اتحاد سه گانه ایران، چین و روسیه همسو می کند یا به طور جدی به دنبال گسترش گزینه های ژئوپلیتیکی خود است، همانطور که بسیاری از کشورهای جنوب جهانی با ظهور یک قطب رقیب انجام داده اند. رویدادهای متعددی که در ماه های اخیر رخ داده اند نشان دهنده یک روند جدید بالقوه است. در ماه ژوئن، پاکستان اعلام کرد که به دعوت ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب (INSTC)، یک شبکه حمل و نقل چندوجهی به طول ۷۲۰۰ کیلومتر که آسیای مرکزی، شمال اروپا، هند، ایران، آذربایجان و روسیه را به هم متصل می کند، می پیوندد.

در همین راستا محمد خالد جمالی، سفیر پاکستان در روسیه، هنگام سخنرانی در مجمع بین‌المللی فناوری اطلاعات در خانتی مانسیسک روسیه در ماه ژوئن گفت: پاکستان اصولاً با پیوستن به INSTC موافقت کرده و روند مربوطه را آغاز کرده است. وی همچنین اشاره کرد که پاکستان از دوستان روسی برای پیوستن به بریکس درخواست کمک کرده است.

اسلام آباد به طور رسمی اعلام کرد که در اواخر سال ۲۰۲۳ برای عضویت در بریکس درخواست داده است. دفتر وزارت خارجه پاکستان ضمن تایید این اقدام، بریکس را "گروه مهمی از کشورهای در حال توسعه" توصیف کرد و اظهار امیدواری کرد که با پیوستن به این اتحاد، پاکستان بتواند نقش مهمی در پیشبرد همکاری و احیای «چندجانبه گرایی فراگیر» بین المللی ایفا کند.

اگرچه مقامات هندی به طور علنی به بیانیه اسلام آباد واکنش نشان ندادند، اما پاکستان ممکن است با مقاومت شدید برخی از اعضای مؤسس بریکس، از جمله هند روبرو شود، که به گفته مشاهد حسین سید، رئیس کمیته امور خارجی سنای پاکستان، ممکن است نقشی "ویرانگر" در این زمنیه ایفا کند.

«مشاهد حسین» تصریح کرد که هند همیشه با چالش‌هایی در ارتباط با باکستان مواجه خواهد بود، اما آنها می‌دانند که تنها بازیکن زمین در این بازی مهم نیستند. در ماه اوت، پاکستان با اعلام یک روز عزای عمومی برای ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران در ماه ژوئیه، تعجب بسیاری را برانگیخت. این تحولات این تصور را ایجاد کرد که به نظر می‌رسد رهبری نظامی پاکستان تمایل دارد در مسیر تحقق سناریوی منطقه‌ای ایران، روسیه و چین گام بردارد و به عنوان بخشی از پویش منطقه‌ای گسترده تر و همچنین حل برخی از نگرانی های مرزی با ایران با روسیه و چین همکاری می کند.

«آمریکا در سال ۲۰۲۲ به سفر عمران خان به روسیه واکنش تندی نشان داد، اما یک دهه پیش، ایالات متحده و متحدانش در ناتو ترجیح دادند که تلاش‌های این کشور برای ایجاد تعادل مجدد با چین و روسیه به عنوان دو قدرت در حال رشد در منطقه را نادیده بگیرند.

طاهر خان، تحلیلگر ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل افغانستان، می‌گوید: در آن دوره  نیاز آمریکا به پاکستان برای تامین منابع خود در ارتباط با افغانستان حیاتی بود اما ایالات متحده بلافاصله پس از خروج پاکستان از افغانستان، شروع به اعمال فشار بر پاکستان برای عقب‌نشینی از سیاست خود در قبال چین و روسیه کرد و پس از تغییر دولت در ماه آوریل در اسلام آباد، پاکستان در روابط خود با چین و روسیه احتیاط بیشتری نشان داده است.

عدم تغییر سیاست در پاکستان را می‌توان در پیشرفت کم کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC)، ناتوانی اسلام آباد در رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی چین، وخامت روابط با افغانستان، و ناتوانی پاکستان در وفق دادن خود با افزایش فشار چین بر سرمایه گذاری و پیوندهای اقتصادی با افغانستان دید؛ این در حالی است که به دنبال گزارش های تایید نشده در مورد ارتباط تسلیحاتی پاکستان با اوکراین، تعامل با روسیه نیز عملا به حالت تعلیق در آمده است. برعکس، هند، رقیب اصلی پاکستان، اقدام تعدیل کننده و تطبیق دهنده خود را موثرتر از پاکستان انجام داده است.

رویکرد نه چندان دوستانه آمریکا

وزارت خارجه آمریکا در ۱۳ سپتامبر سال جاری تحریم‌هایی را علیه یک موسسه تحقیقاتی چینی و چندین شرکت دیگر اعمال کرد، اقدامی که به نظر می رسد بخشی از تلاش مستمر برای اعمال فشار بر چین و پاکستان باشد. کاخ سفید مدعی شد که این شرکت‌ها در تامین برنامه موشک‌های بالستیک پاکستان دست داشته اند. در اکتبر ۲۰۲۳، واشنگتن قبلاً چنین اقداماتی را دستکم علیه ۳ شرکت چینی به دلیل تامین اقلام قابل استفاده موشکی به پاکستان اعمال کرده بود.

در این رابطه متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا مدعی شد که مؤسسه تحقیقاتی اتوماسیون صنعت ماشین سازی پکن با پاکستان برای تهیه تجهیزاتی برای آزمایش موتورهای موشک برای موشک های شاهین-۳ و ابابیل و همچنین به طور بالقوه برای سیستم های بزرگتر همکاری کرده است. به گفته میلر علاوه بر تجهیزات نوآورانه مستقر در پاکستان و یک شهروند چینی، این تحریم‌ها شرکت‌های مستقر در چین، شرکت تجهیزات هوشمند هوبی هواچانگدا و  یونیورسال اینترپرایز، و شرکت توسعه فناوری Xi'an Longde را برای انتقال عمدی تجهیزات تحت محدودیت های فناوری موشکی نیز هدف قرار دادند. وزارت خارجه پاکستان به شدت این اقدام ایالات متحده را غیرمنصفانه و سیاسی دانست و محکوم کرد و با لحنی که قبلاً هرگز از اسلام آباد شنیده نشده بود، پاسخ داد.

 ممتاز زهرا بلوچ، سخنگوی وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای در روز شنبه ۱۴ سپتامبر مدعی شد که آمریکا در سال گذشته چندین شرکت تجاری را «صرفاً به دلیل مشکوک بودن» در فهرست تحریم قرار داده است، زیرا اقلامی که این شرکت‌ها برای آنها تحریم شده‌اند تحت هیچ محدودیت صادراتی قرار نداشتند.

خانم بلوچ بدون نام بردن از هند و اسرائیل نوشت: «کاملا واضح است که برخی از دولت‌ها به آسانی محدودیت‌های صدور مجوز برای فناوری‌های نظامی پیشرفته را به کشورهای مورد علاقه خود دور زده‌اند و در عین حال ادعا می‌کنند که قوانین سختگیرانه منع اشاعه برای دیگران وجود دارد. وی تاکید کرد که تحریم‌های آمریکا «استاندارد دوگانه و تبعیض‌آمیز» هستند و مشروعیت قوانین جهانی منع اشاعه را تضعیف می‌کند، عدم تقارن نظامی را افزایش می دهد و صلح و امنیت جهانی را به خطر می اندازد.

اما سوال مهم این است که اسلام آباد چه مدت دیگر قبل از اینکه مسیر سیاست خارجی خود را برای نجات خود تغییر دهد، با سیاست‌های واشنگتن کنار خواهد آمد؟ این دقیقاً همان تردمیلی است که چند دهه قبل و در مقاطعی کشورهایی مانند چین، روسیه و ایران قبل از اینکه متوجه شوند واشنگتن چیزی برای ارئه به آنها ندارد در آن قدم زدند و به اعتماد به حسن نیت ایالات متحده دلخوش بودند اما سرانجام تصمیم خود را برای اتخاذ رویکرد مستقل و متفاوت گرفتند.

انتهای پیام/